Buxorodagi Ulug‘bek madrasasi Abdulazizxon madrasasi bilan umumiy me’moriy ansamblni tashkil etadi. Bu Amir Temur nabirasi tomonidan qurdirilgan uch madrasaning birinchisi edi.
U 1417 yilda juda qisqa fursatda qurib bitkazildi. Loyihani o‘sha davrning eng yaxshi ustalari Najmiddin Buxoriy va Ismoil Isfaxoniy bajarishgan. Vaqti-vaqti bilan madrasani qayta tiklab turishga to‘g‘ri kelgan.Shuning uchun naqshlar va bezaklar har xil davrlarga oiddir. XVI asr oxirida inshootni koshin bilan pardozlashdi. Lekin bir narsa har doim o‘zgarishsiz qolardi – Ulug‘bek astronomiyaga qiziqishi sababli tashqi bezaklarda har doim fazoviy naqsh bo’lgan.
Diniy bilim yurtida bir vaqtda 80 ta talaba tahsil olgan. Diniy ta’limot va arab tilidan tashqari, ular matematika va astronomiyadan ham ta’lim olishgan. Erkaklar 15-20 yil davomida o‘qiganlar va ko‘pincha sharqning ko‘zga ko‘ringan mutafakkirlari va shoirlariga aylanishgan.
Me’morchilik
Buxorodagi Ulug‘bek madrasasi misolida butun O’rta Osiyo bo’ylab o’quv markazlari qurila boshlanadi.Keyinroq Ulug‘bek madrasasi Samarqandda va G‘ijduvonda paydo bo‘ladi.
Madrasa an’anaviy ichki hovliga va ikkita ayvonga ega. Kirish darvozasidan yo‘lak parallel tarzda ikki tomonga darsxona va ichki masjidga qarab bo‘linib ketadi.
Madrasa old tomonida peshtoqli asosiy kirishga ega, unda “Bilimga intilish har bir musulmon va muslimaning burchidir” degan yozuv bor. Undan o‘ngga va chapga ikki qavat peshayvonlar cho‘zilgan. Ikki yonida esa guldasta kuzatish minoralari joylashgan.
Bugungi kunga kelib ushbu madrasa Buxoroning eng chiroyli tarixiy me’morchilik inshootlaridan biri va u Ulug‘bekning shahardagi faoliyatining yagona dalilidir. Hozirda unda Buxoro yodgorliklarini tiklash tarixi muzeyi ishlamoqda.
